Receba a nossa newsletter com as histórias de Lisboa 🙂
Ê fika sem trabadju kantu ki tudu fitxa pamódi pandemia na março di 2020. Ku dinheru ki ê djunta, ê fasi kêl ki ê pôdi, ma pôku ténpu dispôs ê têvi ki prokura trabadju na Uber pa pôdi paga si kontas. Ê dêxa si karera di rialisador di imajen pa trás. “ka tinha trabadju ntêvi ki da un jeito”, flâ André Militão.
Ês brasileru di Brasília, fidju di Nhu Francisco ku Dona Elzenir, nordestinus di Areia Branca ku Mossoró, ki herda dês risiliênsia, ê ben pa Purtugal visita si irmon ki ta trabadjaba li, ê bira dôdu pa sidadi i pa un lisboeta (ki bira mai di si três fidju matxu ki ê ta tchoma di lusu-brasileru ku orgudju) ê fika.
Leia reportagem em português aqui.
Enkuantu ê ta lebaba klientis di un ladu pa ôtu, ê pasa un monti di bês na mésmus ruas, i ê têvi un click. Pa ka dêxa di ladu un di si grandi paxon, ê djunta útil ku agradável i di janela di sê karu ê kumêsa ta tira futugrafia di sidadi di Lisboa tudu dia – ês sidadi ki dêxal inkantadu desdi kêl primeru mumentu ki ê txiga dia 7 di dizembru de 1994, só ku 22 anu di idadi.
“Ken ki nanci na un sidadi ki tinha só 60 anu i ki diskubri un ôtu sidadi, mas grandi ku um monti di século, txêu bonitu, ku un monti di stória, ka pôdi ka fika dôdu nêl” ê flâ. Apisar di ê ter mudadu di Lisboa pa Oeiras, ê pa ruas di sentru di kapital ki ê tem paxon más grandi. Ê na Lisboa ki ê ta trâ fotu, ê kaba ê djunta ku mensajen ki ê ta spádja na redi sosial. Pa êl, “trâ fotu pa trâ ka ta fasêba sintidu”.
Ê djunta ku si subrinha ki ta fasi jiston di redi sosial, ês abri un konta na Instagram ki txoma #lisbonfromycar i ê kumêsa ta posta fotu tudu dia. Ritratu ku “diferenti manera di odja” sidadi di Lisboa, a partir di lentis di kamera di kondutor/kontador di stória.
Ê ta stâ ta buska “nau lugar” di sidadi, kau di pasajen undi ki ta kontisi más di mil stória por dia, undi ki ê ta atxa inspirason pa trâ fotu i forsa pa kontinua ta luta. “Ser kondutor di Uber ê ka un trabadju di sonhu!” ê flâ, ma ê ta ba ta distrai sê kabesa ku kusé ki ê gosta di fâsi mas, enkuantu ê ten ki leba gentis di un ladu pa ôtu.
“Kêl pájina ki n’kria ê nha diklarason di amor pa sidadi di Lisboa”, flánu André ku ôdju ta brilha. Pa êl, ê sima Carlos do Carmo ta flába “Lisboa ê sen dúvida “menina e moça”. Di palmanhan ê ten kêl nosentésa di mininu fêmea (menina), i dinôti ê ten kêl mánha na korpu ki mudjêr nóbu (moça) dja ten. N’ta pasa um monti di bês na mesmu rua, sénpri n’ta odja un kusa diferenti. “Si n’trâ fotu tudu dia na mesmu rua, n’ta traba foto diferenti tudu dia”
Un bokadu di stória
André nanci, ê kria na Brasília, na un sidadi sateliti ki txoma Ceilândia. Ê flâ ma kêl nomi ben di dôs sigla ki djuntadu – Comissão de Erradicação de Invasões (CEI) ku spreson “Lândia”. “Ceilândia ka ta isisti. Ê nomi ki ês konsigi ranja” ê flâ ta ri.
“Ê un sidadi ku txêu viulênsia pamódi pobresa ku prublema sosial” flâ André ki konta tanbé ma na si mininesa, ê odja “dos bandidu” ta fugia kumpanhéru na por di sol un monti bês, enkuantu ê staba ta djuga bola ku sis amigu. Ma tudu família teni stória di superason.
Êl ê nônu fidju di nhu francisco ku dona Elzenir ki tem stória di amor ki ta lembra kês romansi di tenpu antigu. Ê flâ ma sê pai ku sê mai konxi kumpanheru un dia ki sê pai – ki era kondutor di autokaru – staba ta kondusi karu ki Elzenir staba nel. Elzenir era noiba di ôtu algén kantu ki ê odja Francisco, ê paxôna pa êl. Francisco tanbé bira dôdu nêl i pôcu tenpu dispôs Elzenir fuji pa ben kasa ku êl. Nunka mas ês ka sipara.
Apisar di ki mai di Elzenir era kontra kêl kasamentu, pamódi Francisco era pretu, dispôs kêl jenru ben torna grandi amigu di kêl “avó poetiza” ki André êrda um monti kusa dêl, djuntandu kriatividadi.
“Nha avó era mei-analfabeta sima nha pai, ma êl éra poetisa ku txêu talentu ki ê ta fasêba rima ti ku sis éru di purtugês” flâ ku txêu kontentamentu, André ki ta atxa ma el ê um exceson a tristi regra ki ês ta viveba na si tera. “âmi n’tinha mâi ku pai. Ami n’tinha un família ku txêu valor, rîxu sima rotxa!” ê flâ ku orgulho.
Pai ku mâi di André ku si novi irmons, – seis rapás i kuatu rapariga – luta txêu pa kriás. Sima ê flâ: “N’nanci na un família kriston e li – ateus ta diskulpan, ma fasi tudu diferénsa, prinsipalenti na manêra ki ês ta respondêba adiversidadi. ”.
Ê studa ti 12º anu i ê ka bai pa fakuldadi pamódi ê ka têvi kêl oportunidadi. “Kês prugrama ki ta isisti ôji ka ta isistiba na kêl ténpu”. André ta studaba na un skóla ki tinha seti mil alunu, ki tinha vinti turma pa kada anu di sikundáriu. Tinha oitu turma di ensinu tekniku prufisional i só dôs di priparason pa fakuldadi.
Keli pa el ta mostraba ma “ka tinha nen un insentivu pa kês alunu di bairu pobri entra na fakuldadi”.
Ta txigaba un kurso técnico pa pôdi entra na mundu di trabadju i randja un inpregu ki ta garantiba saláriu mínimu. Ma sima si pai inxinal ten amor pa prendi i pa subi na bida, êl nunka ê konforma ku kusé ki si kondison sosial ta reserbaba êl, ê explica ku aligria, stória di kêl ki ê ta konsidera si rei.
Francisco, si pai, era mecâniku, ê prendi só lé ku skrêbi, ma ê ta fabrikaba pesas ku matirial di trabadju pamódi tudu kusa ê ta leíba. “ê ta leíba rótulu, ê ta fixaba númerus di série di prudutus ki ê ta kumpraba na supermercadu i ê sabia kusé ki pudia faltaba na kumérsio só di obi notísia ma ta tinha grevi di kamion, pamódi ê sabia kal tipu di prudutus ki kada transportadora ta trasêba”.
Si limitason literário nunka inpidil di aumenta si kunhisimentu i si kultura jeral. “Ê ta falaba ti di assuntos di spaso i era pertinenti. Kêl paxon di nha pai pa kunhisimentu ki fasêl insentiva si fidjus pa estuda”.
Mundu audiovisual
Kantu ê ben pa Purtugal, André trabadja na “un monti di kusa”, tudu ês na ária di audiovisual. Kêl irmon ki insentivaba el pa ê ben pa Purtugal ki kunbidal pa ês trabadja djuntu na um inpresa ki ta fasêba disenhu animadu, txomadu “Animanostra”, ki fasi primeru serie di disenhu animadu 100% purtugês i ki ta trabadjaba pa tilivison publiku.
Di la ê trabadja na txêu kusa moda editor de imajen, videografia, produtor, diretor di pruduson, rialisason di filmi na empresa de alguns amigu. Senpri sima freelancer, ta rialisa filmi, publisidadi ku un monti ôtu kusa. Ma kantu pandimia txiga, ê fika sen nada.
Na fotografia, André ka ten kritériu, êl ê spontânio i ê ta flâ ma ê ta trâ fotu óra ki dâl mas djêtu. “Ê só ê para na un simáfuru” i ê odja un kusa interesanti. “Ma atualmenti n’sta ku kêl vibe di trâ fotu dinôti i n’ka sabi pamódi” ê flâ ta ri. Na si trajetu, ê flâ ma ê ta tenta ka limita si kabesa só na leba ku trâsi pesoas, ma ê ta tensa fasês vivi un bom experiênsia kada un dês.
Na Purtugal, ê panha gostu pa leitura, pamódi un amiga di seu ki pôl ta lé tudu hora, i pamódi kelâ ê bira ta skrêbi tanbé. Ê ta skrêbi di un manêra kriativu frasis ki ta mutiva gêntis ê pôi na lijenda di fotus ki ê ta posta, mas na maioria di bês ê ta prifiri manti kêl “chavon” ki ta flâ ma “un imajen bali mas di ki mil palabra”.
Ti hora ki ê torna konsigi volta trabadju di rialisador di imajen, André ta kontinua anda di Uber dentu Lisboa ku ôtus bairu ta leba gentis di un ladu pa ôtu, ta trâ fotu, ta konta stória di si bida, di vison ki ê teni di mundu, entri un lugar ku ôtu através di imajen, sentimentu ou sinplismenti através di palabra.
Karyna Gomes
É a jornalista responsável pelo projeto de jornalismo crioulo na Mensagem, no âmbito do projeto Newspectrum – em parceria com o site Lisboa Criola de Dino D’Santiago. Além de jornalista é cantora, guineense de mãe cabo-verdiana, e escolheu Lisboa para viver desde 2011. Estudou jornalismo no Brasil, e trabalhou na RTP, rádios locais na Guiné-Bissau, foi correspondente de do Jornal “A Semana” de Cabo verde e Associated Press, e trabalhou no mundo das ONG na Unicef e SNV.